ดนตรีบำบัด คืออะไร ช่วยเรื่องอะไร เหมาะกับใครบ้าง
ศูนย์ : ศูนย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู
ดนตรีไม่เพียงแต่สร้างความสุขให้กับผู้ฟังเท่านั้น แต่ยังสามารถช่วยเยียวยาจิตใจและร่างกายของมนุษย์ ช่วยให้รู้สึกผ่อนคลาย ลดความเครียด ดนตรีจึงกลายเป็นเพื่อนที่ดีทั้งในช่วงเวลาที่มีความสุขและช่วงเวลาที่ต้องการกำลังใจ ซึ่งดนตรีอยู่กับเราทุกช่วงเวลา ตั้งแต่แรกเกิด ช่วงวัยรุ่น วัยกลางคน หรือแม้แต่วาระสุดท้ายของชีวิต เราอาจติดภาพว่าดนตรีบำบัดที่ใช้เพื่อการเยียวยาจิตใจ ต้องเป็นผู้ป่วยหรือไม่ หรือแม้แต่ดนตรีช่วยเรื่องพัฒนาการเด็กจริงหรือไม่ บทความนี้จะพาทุกคนไขปริศนาของคำว่าดนตรีบำบัด (Music Therapy)
สารบัญ
ดนตรีทำงานกับสมองอย่างไร
ดนตรีมีโครงสร้างและองค์ประกอบที่แข็งแรงมาก ๆ นั่นคือ “จังหวะ” ที่มั่นคง แน่นอน สิ่งนี้จึงเป็นจุดแข็งที่จะไปกระตุ้นสมองบริเวณที่เกี่ยวข้องกับการวางแผนหรือการควบคุมการเคลื่อนไหว โดยเฉพาะบริเวณฐานของปมประสาท (basal ganglia) โดยธรรมชาติจังหวะเป็นความสอดคล้องพื้นฐานที่ระบบการรับรู้ของมนุษย์สามารถรับรู้ได้โดยสัญชาติญาณ การเน้นจังหวะแบบเฉพาะเจาะจงจะเป็นการส่งสัญาญคิวให้สมองได้รับรู้ ประสานเข้ากับการเคลื่อนไหวของเรา เช่น หากเราวิ่งไปด้วยฟังเพลงไปด้วย การวิ่งของเราจะตรงกับจังหวะของเพลงโดยอัตโนมัติ สมองน้อย (Cerebellum) ก็จะถูกใช้งานเมื่อเราต้องใช้จังหวะควบคู่ไปกับการเคลื่อนไหวที่แม่นยำ
นอกจากนี้ ดนตรีสามารถกระตุ้นอารมณ์ที่ลึกซื้ง เชื่อมโยงกับความทรงจำส่วนตัว กระตุ้นความทรงจำ สามารถพาให้คึกคักหรือสงบลงได้ ผ่านระบบประสาทส่วน Nucleus accumbens, The ventromedial prefrontal cortex หรือ เมื่อคอร์เท็กซ์การได้ยินเชื่อมต่อกับฮิปโปแคมปัส ดนตรีที่ได้ยินนั้นก็จะส่งผลให้เกิดความทรงจำหรืออารมณ์ที่สอดคล้องกันขึ้นมา
ดนตรีบำบัด (Music Therapy) คืออะไร
เมื่อดนตรีทำงานกับสมองโดยตรง ดนตรีบำบัดจึงเป็นการใช้องค์ประกอบของดนตรี เช่น จังหวะ ความช้าเร็ว ความดังเบา เนื้อเพลง หรืออื่น ๆ มาฟื้นฟู เยียวยา พัฒนาทักษะต่าง ๆ (ที่ไม่ใช่ทักษะทางด้านดนตรี) ผ่านการทำกิจกรรมทางดนตรี เช่น การร้องเพลง แต่งเพลง ฟังเพลง วิเคราะห์เนื้อเพลง เล่นเครื่องดนตรี รวมถึง Movement และอื่น ๆ ซึ่งเทคนิคที่นำมาใช้จะต้องมีหลักฐานงานวิจัยรองรับว่าได้ผลดีที่สุด โดยทั้งหมดนี้จำเป็นต้องทำโดยนักดนตรีบำบัดที่จบหลักสูตรทางดนตรีบำบัดโดยตรง เนื่องจากไม่ใช่การสอนดนตรี ต้องมีการสร้าง Therapeutic Relationship มีการใช้เทคนิค Client Center และต้องมีการคำนึงถึงผลลัพธ์และความปลอดภัยทั้งทางกายและจิตใจ รวมถึงเงื่อนไขต่าง ๆ ของผู้เข้ารับบริการ
ดนตรีบำบัดช่วยเรื่องอะไรได้บ้าง
- ทักษะทางกาย
- ดนตรีช่วยเรื่องการเคลื่อนไหว การเดินตามจังหวะ ทั้งจังหวะปกติหรือจังหวะการเดินกับไม้เท้าช่วยเดิน เอื้อมแตะเครื่องดนตรีตามจังหวะสร้างบาลานซ์ให้กับผู้ฝึกเดิน/ ทรงตัว
- ออกกำลังกายไปกับเพลงสำหรับผู้สูงอายุ ทั้งที่แข็งแรงและไม่แข็งแรง
- ใช้ดนตรีกำหนดการควบคุมการเคลื่อนไหวเชิงพื้นที่
- เพิ่ม Sensory/ Experience ในเด็กแรกเกิด เด็กปกติ รวมถึง เด็กที่มีความต้องการพิเศษ
- ทักษะทางการพูดและการสื่อภาษา
- ใช้ดนตรีที่คุ้นเคยกระตุ้นการพูด-การออกเสียง
- แต่งเพลงเพื่อสื่อสาร/ เรียบเรียงการสื่อสาร เช่นเพลงบอกชื่อ บอกความต้องการ สำหรับเด็กที่มีความต้องการพิเศษ
- ใช้เพลงเพื่อเพิ่มคลังคำศัพท์ พูดเป็นประโยค
- ทักษะด้านการรู้คิด
- ใช้ดนตรี-เพลงที่คุ้นเคยกระตุ้น หรือ ฝึกฝน ความทรงจำในผู้สูงอายุ หรือผู้ป่วยอัลไซเมอร์
- ใช้ดนตรี-เพลงเสริมสร้างสมาธิและพฤติกรรมที่ดีในเด็ก
- มีกิจกรรมที่จะส่งเสริมการคิดวิเคราะห์และแก้ไขปัญหา
- เรียนรู้ด้าน Academic ผ่านกิจกรรมดนตรี
- ทักษะทางอารมณ์
- ปลดปล่อยความรู้สึกบางอย่างที่สื่อออกมาไม่ได้ผ่านเสียงดนตรี
- แต่งเพลง-วิเคราะห์เนื้อเพลง หาส่วนสำคัญที่จะช่วยปลอบประโลมจิตใจ ลดความกังวล
- หาวิธีในการจัดการกับปัญหาผ่านเพลงที่คุ้นเคย
- เสริมทักษะการควบคุมอารมณ์ผ่านเพลง
- ทักษะทางสังคม
- เพิ่มปฏิสัมพันธ์ทางสังคม สำหรับเด็กและผู้สูงอายุผ่านกิจกรรมทางดนตรี
- เพิ่มความมั่นใจในตนเองเพื่ออยู่ในสังคมได้อย่างมีความสุข
- เรียนรู้การเล่นด้วยกัน-การเล่นกับเพื่อนผ่านกิจกรรมทางดนตรี
- เรียนรู้การแบ่งปัน ทำงานร่วมกับผุ้อื่น ผ่านการเล่นเครื่องดนตรี
- Executive Function
- สร้างนิสัยที่ดีให้กับเด็ก ๆ เช่นร้องเพลงเพื่อนำไปทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น เพลงเก็บของเล่นหลังเล่นเสร็จ เพลงล้างมือก่อนรับทานอาหาร
- ใช้กิจกรรมทางดนตรีเพื่อส่งเสริมความกล้าแสดงออก และความมั่นใจในตนเองทั้งในเด็กและผู้สูงอายุ
- Self-Regulation ควบคุมตนเองเช่น คุมกริยา เสียง ในเหมาะสมในสถาณการณ์ที่เหมาะสม ผ่านการทำกิจกรรมทางดนตรี
- เสริมทักษะอื่น ๆ ตามความต้องการ
ดนตรีบำบัดเหมาะกับใครบ้าง
- เด็ก
- เด็กแรกเกิด - 1 เดือน ที่ต้องการเพิ่ม Experience เพิ่ม Sensory ส่งเสริมการขยับร่างกาย และ การตอบสนองต่อสิ่งเร้า เช่น เสียง การสัมผัส สนใจสิ่งรอบข้าง
- เด็กอายุ 1 เดือน - 3 ปี ที่เป็นเด็กปกติหรือเด็กที่มีความต้องการพิเศษที่ต้องการเสริม/กระตุ้นพัฒนาการ ทั้งทางกาย อารมณ์ สังคม จิตใจ การพูดและการสื่อภาษา
- เด็กอายุ 3-12 ปี ที่ต้องการเสริมทักษะ Academic หรือทักษะที่จำเป็นต้องใช้ในชีวิตประจำวันอื่น ๆ
- บุคคลทั่วไป
- บุคคลทั่วไป ทุกช่วงวัย ที่ต้องการดูแลด้านพฤติกรรม อารมณ์ จิตใจ wellbeing หรือทักษะอื่น ๆ
- ผู้ป่วย
- ผู้ป่วยทั่วไป หรือผู้ป่วยทางระบบประสาทที่ต้องกายภาพ/ ฝึกพูด ฝึกทักษะอื่น ๆ
- ผู้ป่วยระยะท้าย รวมถึงครอบครัว-ญาติ ผู้ดูแล ที่ต้องการดูแลอารมณ์/ จิตใจ
- ผู้เข้ารับบริการไม่จำเป็นต้องมีทักษะทางดนตรี
- มีความสนใจในดนตรี ชอบฟังเพลง หรืออื่น ๆ
ขั้นตอนการทำ หรือแนวเพลงที่ใช้
นักดนตรีบำบัดทำการประเมินหาความต้องการทักษะที่ต้องการพัฒนา (หากเป็นผู้ป่วย มีเข้ารับกับ สหวิชาชีพอื่น ๆ หรือมีแพทย์เจ้าของไข้ สามารถกำหนดเป้าหมายร่วมกันได้) จากนั้นนักดนตรีบำบัดจะออกแบบกิจกรรมทางดนตรีที่เหมาะสมกับผู้เข้ารับบริการแต่ละบุคคล ก่อนที่จะวัดผลซ้ำ เพื่อดูพัฒนาการทักษะหลังการเข้ารับกิจกรรมดนตรีบำบัด เพื่อประโยชน์สูงสุดของผู้เข้ารับบริการ โดยแนวดนตรีหรือแนวเพลงที่ใช้จะขึ้นอยู่กับผู้เข้ารับบริการ นักดนตรีบำบัดจะเน้นเพลงที่ผู้เข้ารับบริการคุ้นเคยเพื่อความรู้สึกปลอดภัย มีความรู้สึกร่วม และคาดการณ์ได้ล่วงหน้า
ข้อมูลอ้างอิง
https://www.mdpi.com/2076-3425/13/10/1390
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK589708/
https://shorturl.asia/zhdmk
https://nmtacademy.co/
https://voices.no/index.php/voices/article/view/2308/2063
ดนตรีบำบัด (Music Therapy) เป็นศาสตร์ที่ผสมผสานระหว่างศิลปะและวิทยาศาสตร์อย่างลงตัว โดยใช้พลังของเสียงเพลงในการส่งเสริมสุขภาพกายและใจอย่างมีประสิทธิภาพ อีกทั้งยังเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยพัฒนาศักยภาพของเด็กในทุกด้าน ไม่ว่าจะเป็นด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม และสติปัญญา ผ่านกิจกรรมทางดนตรีที่กระตุ้นให้เด็กได้เรียนรู้และแสดงออกอย่างเป็นธรรมชาติ ศูนย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู โรงพยาบาลนครธน ได้นำแนวทางของดนตรีบำบัดมาประยุกต์ใช้ในการดูแลและส่งเสริมพัฒนาการในทุกเพศทุกวัย โดยมีนักดนตรีบำบัดวิชาชีพคอยให้คำแนะนำและจัดกิจกรรมดนตรีที่เหมาะสม
ปรึกษาปัญหาสุขภาพ
ไม่เสียค่าใช้จ่าย
บทความทางการแพทย์ศูนย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู
